Kiến thức
Brain rot – những cú lướt vô tận ‘ăn mòn’ trí não
Từ xu hướng mạng xã hội đến “từ của năm” 2024, “brain rot” không chỉ là tiếng lóng đùa cợt mà còn phản ánh nỗi lo thật. Liệu chúng ta có đang sống trong kỷ nguyên thối não?
Brain rot là gì?
“Brain rot” (hay brainrot) là tiếng lóng chỉ tình trạng suy giảm tinh thần hoặc trí tuệ được cho là hậu quả của việc con người tiêu thụ quá nhiều nội dung nhạt, hời hợt, dễ gây nghiện, không cung cấp nhiều giá trị, đặc biệt là những nội dung xuất hiện trên mạng xã hội. Thuật ngữ này đồng thời cũng dùng để gọi chính những nội dung bị cho là gây nên hiện tượng đó.
Trong đời sống mạng hiện nay, “brain rot” thường được dùng nửa đùa nửa thật để mô tả cảm giác mệt mỏi, mờ não sau những chuỗi giờ lướt clip ngắn, meme (ảnh kèm chữ hài hước) vô thưởng vô phạt, hay hỗn độn câu chữ nội bộ cộng đồng mạng len vào cả giao tiếp đời thường.
Thuật ngữ đạt độ phủ đặc biệt trong năm 2024 khi Oxford University Press chọn “brain rot” làm từ của năm, sau khi ghi nhận tần suất sử dụng tăng 230% so với năm 2023 và là cụm từ nắm bắt nỗi lo về tác động của nội dung trực tuyến ngắn, rẻ, lan tràn trên mạng xã hội.
Ở nghĩa hiện đại, brain rot vừa chỉ hệ quả (sự suy giảm nhận thức cảm nhận được) vừa chỉ “căn nguyên” (những mẩu nội dung rỗng, dễ gây nghiện), và gắn mạnh với văn hóa Gen Z/Gen Alpha, từ TikTok cho tới báo chí chính thống. Sự phổ cập này cho thấy mối bận tâm xã hội ngày càng lớn về cách công nghệ và nền tảng số định hình thói quen chú ý, ngôn ngữ, và cảm xúc trong đời sống thường nhật.
Ít ai biết brain rot không phải sáng tạo của kỷ nguyên internet, lần ghi nhận sớm được truy về năm 1854 trong Walden của Henry David Thoreau, nơi ông phê phán xu hướng đơn giản hóa tư duy và kêu gọi “chữa bệnh thối não” – một ẩn dụ về sự lười biếng trí tuệ của xã hội, đặt cạnh nạn “thối khoai tây” đang hoành hành châu Âu khi ấy. Từ đó đến nay, ý niệm “thối não” dịch chuyển từ phê bình đời sống tinh thần nói chung sang nỗi lo đương đại về việc chìm ngập trong dòng nội dung ngắn, rời rạc và phần thưởng tức thì – thứ mà nhiều người cảm nhận là đang bào mòn sức bền nhận thức và khẩu vị trí tuệ của mình.
Vì sao người ta nói “não bị thối” bởi nội dung online?
Các nền tảng như TikTok, Instagram Reels hay YouTube Shorts được thiết kế để lướt, cuộn vô tận, liên tục đưa ra “mồi” mới khiến não bộ mong chờ một thứ thú vị kế tiếp. Điều này tạo thành vòng lặp khiến người dùng càng lướt lại càng muốn lướt, nhưng càng về sau lại càng thấy chán và mất năng lượng, dẫn tới trạng thái “trống rỗng” về tinh thần.
Những nội dung chúng ta thấy thường rất kích thích cảm xúc bởi những tin giật gân, tin xấu, meme nội bộ, video hài hước… Tuy chúng dễ tiêu thụ nhưng lại ít giúp phát triển khả năng tập trung lâu dài. Vì vậy, khi cần làm các nhiệm vụ phải tư duy sâu như học tập hay làm việc, chúng ta thường thấy khó bắt nhịp, dễ xao nhãng. Ngoài ra, việc liên tục tiếp xúc với các nội dung này cũng có thể khiến lo âu, căng thẳng tăng lên và giảm sự hài lòng với cuộc sống.
Làm sao để biết mình bị brain rot?
Sau những giờ “lạc” trong dòng nội dung ngắn, nhiều người nhận ra mình rơi vào trạng thái mờ mịt và chảy trôi, đầu óc nặng như có sương mù, khó buộc mình ngồi yên để hoàn thành một việc từ đầu đến cuối. Khả năng tập trung sụt giảm thấy rõ như đọc vài dòng đã muốn chuyển trang, đang làm bài bỗng tay tự bật điện thoại, đang học lại nhớ đến một video dở dang cần xem tiếp. Cảm giác “không vào nổi việc” trở thành mặc định, dù nhiệm vụ trước mắt không hề quá khó.
Đi kèm với đó là trí nhớ ngắn hạn chập chờn khi vừa đọc xong đã quên, vừa nghe xong đã lạc ý, thông tin trôi tuột như nước qua kẽ tay. Do não đã bị “đào tạo” để quen với mảnh ghép rời rạc, nên khi gặp văn bản dài, bài giảng có cấu trúc hay cuộc trò chuyện cần mạch lạc, bộ não dễ nản, lạc đề hoặc mất kết nối giữa các ý. Ngôn ngữ thường ngày cũng bị “nhiễm” văn hóa mạng như nói năng chen dày tiếng lóng, meme, câu đùa nội bộ khó giải thích, đến mức giao tiếp bình thường đôi khi trở nên gượng gạo.
Về cảm xúc, cảm giác bứt rứt lẩn khuất, như khi rời màn hình một lúc đã thấy nôn nóng, như thể sắp bỏ lỡ điều gì quan trọng, dù chính mình cũng không gọi tên được. Tâm trạng lên xuống theo nhịp thông báo và lượt xem. Khi không hoạt động trên mạng xã hội, một khoảng trống khó chịu xuất hiện, dễ kéo theo lo âu mơ hồ và sự thiếu hài lòng với những hoạt động chậm rãi ngoài đời.
Thể chất cũng phản chiếu tình trạng quá tải khi giấc ngủ bị xáo trộn vì ánh sáng xanh và nội dung kích thích trước giờ ngủ. Sáng dậy uể oải, cả ngày lừ đừ như thiếu năng lượng. Mắt mỏi, đầu nặng, cơ thể muốn nằm lì trong vùng an toàn của việc “lướt thêm chút nữa”. Khi cần động não để giải quyết vấn đề, sáng tạo thì ta thấy mình cạn ý tưởng, khó đào sâu, dễ chọn giải pháp nhanh và nông.
Brain rot không phải hiện tượng nhất thời mà là tấm gương phản chiếu cách chúng ta tiêu thụ và để nội dung định hình đời sống tinh thần. Trong một thế giới mà mọi thứ đều được nén lại thành vài giây, vài chữ hay vài bức ảnh, việc giữ cho não bộ khỏe mạnh, tỉnh táo và sâu sắc trở thành một lựa chọn chủ động. Nếu không biết “đóng cửa” đúng lúc, ta sẽ đánh đổi sự sáng suốt và khả năng tập trung – những tài nguyên quý giá nhất để lấy vài khoảnh khắc giải trí thoáng qua.
Theo Lê Hà / 1thegioi
Xem thêm:
