Tin tức
AI bị mô tả là ‘quái vật ngốn nước’: Con số sai thổi bùng nỗi sợ hãi
Mối lo ngại về việc AI và các trung tâm dữ liệu tiêu thụ quá nhiều nước lan truyền mạnh mẽ, đặc biệt ở Mỹ và một số quốc gia đang chịu áp lực về tài nguyên.
Nhiều bài báo, bài đăng mạng xã hội và cả sách đã mô tả AI (trí tuệ nhân tạo) như “quái vật ngốn nước”, đe dọa an ninh môi trường và nguồn nước sinh hoạt. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng thực tế phức tạp hơn nhiều so với suy nghĩ của nhiều người.
Con số sai thổi bùng nỗi sợ hãi
Cuộc tranh luận được đẩy lên cao trào sau khi nhà báo công nghệ Karen Hao thừa nhận có một sai sót nghiêm trọng trong cuốn sách Empire of AI (Đế chế AI). Bà từng viết rằng một trung tâm dữ liệu mà Google dự kiến xây dựng gần Santiago (thủ đô Chile) sẽ tiêu thụ lượng nước lớn hơn 1.000 lần so với toàn bộ dân số địa phương. Song thực tế, do nhầm lẫn đơn vị, con số này đã bị phóng đại gấp 1.000 lần so với tính toán ban đầu của Karen Hao.
Người chỉ ra lỗi này là Andy Masley, lãnh đạo tổ chức theo trường phái vị tha hiệu quả tại Washington D.C (thủ đô Mỹ). Trong nhiều tháng, Andy Masley đã liên tục chất vấn những con số và cách diễn giải phổ biến trên truyền thông về mối quan hệ giữa AI với nước. Bài viết gây chú ý nhất của Andy Masley trên nền tảng xuất bản trực tuyến Substack có tiêu đề thẳng thắn: “Vấn đề nước của AI là giả”.
Vị tha hiệu quả là cách tiếp cận làm việc thiện và giải quyết vấn đề xã hội dựa trên lý trí, dữ liệu và tác động thực tế, với mục tiêu giúp được nhiều người nhất và tạo ra lợi ích lớn nhất từ nguồn lực có hạn.
Theo Andy Masley, truyền thông đang tạo ra một hình ảnh méo mó khiến công chúng tin rằng việc dùng AI, thậm chí chỉ là một lần gửi câu hỏi cho ChatGPT, đồng nghĩa với lãng phí tài nguyên nghiêm trọng. Andy Masley kể rằng trong các cuộc trò chuyện xã hội, không ít người “lo gây tác hại cho môi trường” khi sử dụng AI, cho rằng công nghệ này tiêu tốn quá nhiều năng lượng và nước.
Sự phản đối trung tâm dữ liệu và phản ứng của ngành AI
Song song với tranh cãi truyền thông, làn sóng phản đối các trung tâm dữ liệu AI cũng gia tăng ở cấp địa phương và quốc gia. Hơn 230 tổ chức môi trường tại Mỹ đã gửi thư lên Quốc hội, cảnh báo rằng AI và trung tâm dữ liệu đang đe dọa an ninh kinh tế, khí hậu, môi trường và đặc biệt là nguồn nước.
Ngành AI không đứng yên. Một liên minh mới mang tên AI Infrastructure Coalition đã phản bác các cáo buộc, cho rằng lượng nước mà trung tâm dữ liệu sử dụng là tối thiểu, thậm chí thấp hơn so với các sân golf tại Mỹ. Các hãng công nghệ lớn cũng bắt đầu nhấn mạnh việc tái sử dụng nước thải, tối ưu hệ thống làm mát và công bố báo cáo bền vững chi tiết hơn.
Tuy nhiên, việc ngành AI phản công mạnh mẽ cũng làm dấy lên nghi ngờ về xung đột lợi ích, đặc biệt khi việc xây một số trung tâm dữ liệu bị cộng đồng địa phương chỉ trích dữ dội.
Vấn đề cốt lõi: Nước không giống carbon
Theo các chuyên gia, sai lầm lớn nhất trong tranh luận hiện nay là đánh đồng nước với carbon. Phát thải khí nhà kính là vấn đề toàn cầu, xảy ra ở đâu cũng gây tác động lên hành tinh. Ngược lại, nước là tài nguyên mang tính địa phương, phụ thuộc rất lớn vào điều kiện khí hậu, địa chất, hạ tầng và nhu cầu sử dụng tại từng khu vực.
Một trung tâm dữ liệu có thể gây khủng hoảng nghiêm trọng ở nơi đang thiếu nước, nhưng lại hầu như không tạo ra vấn đề ở các khu vực có nguồn nước dồi dào hoặc ít ngành nghề cùng tranh giành tài nguyên. Vì vậy, việc dùng các con số “trung bình” để đánh giá toàn bộ ngành AI rất dễ khiến người đọc hiểu sai bản chất vấn đề.
Trung tâm dữ liệu thực sự dùng nước để làm gì?
Trên thực tế, nước tại trung tâm dữ liệu chủ yếu được dùng cho mục đích làm mát. Các chip AI tạo ra lượng nhiệt rất lớn và nước là một trong những phương pháp hiệu quả để duy trì nhiệt độ ổn định. Phần nước hấp thụ nhiệt sẽ được đưa đến tháp giải nhiệt và một phần sẽ bay hơi để giúp làm mát.
Nhiều công ty vẫn sử dụng nước sạch đạt chuẩn sinh hoạt vì nước mặn hoặc nước lợ có thể ăn mòn thiết bị. Tuy nhiên, các hãng công nghệ lớn như Amazon, Meta Platforms hay Apple đang ngày càng chuyển sang sử dụng nước thải đô thị đã qua xử lý.
Lượng nước tiêu thụ phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Khí hậu, công nghệ làm mát, thiết kế trung tâm dữ liệu và cơ cấu năng lượng. Nếu dùng nhiều nước để làm mát, trung tâm dữ liệu có thể tiết kiệm điện hơn, nhưng sẽ gây thêm áp lực lên nguồn nước tại địa phương. Ngược lại, nếu giảm dùng nước và chuyển sang làm mát bằng điện, lượng nước tiêu thụ sẽ ít hơn, song lượng điện sử dụng và phát thải carbon lại tăng lên.
Con số “mỗi truy vấn ChatGPT” gây hiểu lầm
Những con số kiểu như “một câu hỏi gửi cho ChatGPT tốn bao nhiêu nước” thường được lan truyền rộng rãi, nhưng trên thực tế gần như không thể tính chính xác. Việc lấy tổng lượng nước mà một trung tâm dữ liệu sử dụng rồi chia bình quân cho từng câu hỏi với chatbot AI không tính đến các yếu tố khác, như mô hình AI đang được sử dụng, thời điểm truy vấn hay điều kiện thời tiết.
Ngay cả khi Sam Altman (Giám đốc điều hành OpenAI) nói rằng một truy vấn ChatGPT trung bình chỉ dùng khoảng 1/15 thìa cà phê nước, con số này vẫn cần được hiểu thận trọng. Lý do vì chưa rõ “truy vấn trung bình” là gì, có bao gồm cả chi phí nước và năng lượng để huấn luyện mô hình AI hay không, và áp dụng cho khu vực cụ thể nào?
AI tiêu thụ nước thế nào so với các ngành khác?
Một lập luận quan trọng của Andy Masley: Nếu nhìn trong bức tranh tổng thể, AI không phải ngành tiêu thụ nhiều nước nhất. Chẳng hạn, để làm ra một chiếc hamburger cần hơn 400 gallon nước (1 gallon bằng khoảng 3,785 lít), còn sản xuất một chiếc áo thun cotton thì cần hơn 700 gallon nước. Riêng nước Mỹ có khoảng 16.000 sân golf, mỗi sân có thể dùng từ 100.000 đến 2 triệu gallon nước một ngày.
Tại bang Arizona (Mỹ), nơi các trung tâm dữ liệu AI đang phát triển nhanh, hiện có hơn 370 sân golf nằm giữa sa mạc và hoạt động suốt nhiều thập kỷ mà hầu như không gây tranh cãi lớn về môi trường. Trong khi đó, trung tâm dữ liệu tiêu thụ nhiều nước nhất của Google tại bang Iowa (Mỹ) dùng khoảng 2,7 triệu gallon nước mỗi ngày. Phần lớn các trung tâm dữ liệu khác sử dụng ít nước hơn đáng kể.
Vì sao lo ngại về nước vẫn không thể xem nhẹ?
Dù vậy, các chuyên gia cảnh báo không nên vì so sánh này mà gạt bỏ hoàn toàn lo ngại về nước. Trong ngắn hạn, AI không gây ra khủng hoảng nước trên toàn nước Mỹ. Song ở những khu vực vốn đã chịu căng thẳng nguồn nước, việc xây thêm trung tâm dữ liệu có thể trở thành vấn đề nghiêm trọng.
Trường hợp Chile là ví dụ điển hình. Quốc gia Nam Mỹ này đang bước vào năm thứ 15 liên tiếp của đợt hạn hán lịch sử. Khu vực quanh thủ đô Santiago vốn đã chịu áp lực lớn về nguồn nước do các ngành khác, chẳng hạn khai thác lithium. Vì vậy, dù con số ban đầu có thể bị phóng đại, việc một trung tâm dữ liệu xin sử dụng lượng nước tương đương, thậm chí nhiều hơn cả nhu cầu của một thành phố vẫn là vấn đề đáng lo ngại.
Câu chuyện lớn hơn: Cách xã hội định giá nước
Theo nhà nghiên cứu điện toán Jonathan Koomey, tranh cãi về AI và việc sử dụng nước không chỉ là chuyện kỹ thuật, mà phản ánh một vấn đề sâu xa hơn: Xã hội vẫn đang định giá nước dựa trên những suy nghĩ cũ, khi nước được xem là dồi dào, rẻ và gần như vô tận. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu và các đợt hạn hán kéo dài đang cho thấy cách nghĩ đó không còn đúng nữa.
Một cuộc điều tra của báo New York Times năm 2023 chỉ ra rằng các tầng nước ngầm trên khắp nước Mỹ, không chỉ ở những vùng khô hạn, đang bị khai thác quá mức. Điều này không chỉ đe dọa nguồn nước sinh hoạt mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh tế.
Trong bối cảnh đó, sự giận dữ của công chúng với AI không đơn thuần xoay quanh các con số về nước tiêu thụ. Thực chất, đó là một câu hỏi về giá trị: Liệu AI có thực sự xứng đáng với cái giá phải trả về môi trường, đặc biệt là nguồn nước, hay không.
Vì sao AI bị soi kỹ hơn hamburger hay quần áo?
Nhiều người không mấy bận tâm đến việc ăn hamburger hay mua quần áo mới, dù những thứ này tiêu tốn rất nhiều nước. Tuy nhiên với AI, phản ứng lại gay gắt hơn vì công nghệ này đang được quảng bá là phát triển quá nhanh và được hứa hẹn sẽ thay đổi toàn bộ xã hội, thậm chí khiến hàng triệu người mất việc.
Khác các ngành tiêu thụ nhiều nước truyền thống, AI còn gắn liền với quyền lực chính trị, vận động hành lang mạnh mẽ và những tuyên bố mang tính “định đoạt tương lai”. Thế nên, việc công chúng đặt câu hỏi về tác động đến môi trường mà AI gây ra là điều dễ hiểu.
Cần minh bạch, chính xác và bối cảnh
Cuộc tranh luận về AI và việc sử dụng nước cho thấy ba điểm quan trọng. Thứ nhất, báo chí và công chúng phải hết sức cẩn thận với các con số, vì chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể khiến nỗi lo bị phóng đại quá mức.
Thứ hai, các trung tâm dữ liệu đúng là có ảnh hưởng đến nguồn nước, nhưng mức độ tác động này khác nhau tùy từng nơi, không thể áp dụng chung cho mọi khu vực hay quốc gia.
Cuối cùng, xã hội cần thảo luận thẳng thắn hơn về việc chúng ta sẵn sàng dùng nước cho mục đích gì và vì sao lại chấp nhận điều đó.
Việc đặt câu hỏi về tác động của AI đến môi trường là hoàn toàn hợp lý. Song để cuộc tranh luận thực sự có giá trị, cần dựa trên số liệu chính xác, được đặt trong bối cảnh đầy đủ và đòi hỏi sự minh bạch hơn từ chính các hãng công nghệ đang góp phần định hình nền kinh tế số trong tương lai.
Xem thêm:
